Het Depot is echt. Het staat er, in het Museumpark. Het is gebouwd met vele duizenden kilo’s staal en beton. Binnen bevindt zich de hele collectie van Boijmans, toegankelijk voor publiek. Maar het meest beeldbepalende aspect is zonder twijfel de spiegel, met daarin de weerspiegeling van de skyline van Rotterdam.

De buitenkant van het gebouw is zo imposant dat het zijn eigen naam heeft gekregen. Panorama Rotterdam noemt directeur Sjarel Ex het trots. Een verwijzing naar het beroemde Panorama Mesdag in Den Haag:

“Tot in de negentiende eeuw werd op kermissen het Panorama getoond, een rondtrekkend fenomeen, bijna echt, alsof je erbij was geweest. Panorama Mesdag, een blik van 360 graden rondom Scheveningen, is ook iets van toen. Daarvan stammen wij af, met Panorama Rotterdam. Omgekeerd en van deze tijd”.

Het panorama was een circulair, naar binnen gekeerd schilderij van een vergezicht in 360 graden, bedacht om bezoekers een zo echt mogelijke ervaring te geven van een historisch tafereel. Over een periode van een eeuw onderging het type verschillende innovaties om het effect zo indrukwekkend mogelijk te maken: hele gebouwen werden er uiteindelijk voor opgetuigd. Vanwege de hoge investeringskosten kwamen de realisatie en exploitatie meestal voor rekening van de gegoede burgerij, die de gewoonte had om het tafereel een educatief karakter te geven, opdat de massa niet alleen vermaakt maar ook verrijkt mocht worden.

Panorama Rotterdam, ‘omgekeerd en van deze tijd’, is de postmoderne variant van het panorama. Geen schilderij maar een projectiescherm, een televisie (letterlijk: ver-zicht). De spiegel is zowel de camera die het tafereel vastlegt als het scherm dat het toont, met als gevolg dat de kijker zelf in beeld verschijnt. Ook dit tafereel vertelt een specifiek verhaal; het verhaal van Rotterdam als trotse hoogbouwstad.

Het ontwerp is zo uitgedacht dat je vanaf de straat naar de skyline van Rotterdam kunt kijken. Het had wat dat betreft op geen betere plek kunnen staan; precíes in het zwaartepunt van de Rotterdamse hoogbouw. Dankzij de dubbelgekromde vorm lijken de gebouwen hoger en slanker. Bovendien kun je niet alleen de hele skyline in één oogopslag zien, maar op de voorgrond ook jezelf zien staan. Dat dit nu de ultieme selfie hotspot van Rotterdam is spreekt voor zich. Volgens MVRDV architect Winnie Maas maak je hier zelfs een selfie 2.0. De innovatie zit ‘m in de weidsheid en veelzijdigheid van het beeld.

Kosten noch moeite zijn gespaard om de ervaring zo indrukwekkend mogelijk te maken. Dat het gebouw gefinancierd is door een publiek-private samenwerking tussen de Gemeente, Museum Boijmans en de filantropische Stichting de Verre Bergen, onderschrijft ook Sjarel’s vergelijking. Deze in Rotterdam gewortelde organisaties zijn gebaat bij trotse stadbewoners. ‘En als er iets is waar Rotterdammers trots op zijn, dan is het die skyline’, laat bouwwethouder Bas Kurvers weten in een interview op de website van Boijmans.

De wethouder heeft niet ongelijk. Rotterdam zou de enige echte stad van Nederland zijn, dankzij haar skyline. De skyline heeft de haven vervangen als hét object van het lokale chauvinisme. Op het internationale SkyscraperForum is de Rotterdam sectie zo groot als die van de andere vier grote Nederlandse steden bij elkaar. Hier ontmoeten hoogbouwfanaten elkaar om de laatste bouwontwikkelingen te bespreken. Met meer dan 4.000 berichten geldt het Depot als één van de populairste discussies. ‘Spiegeltje, spiegeltje aan de wand, wie heeft de mooiste skyline van het land’?, schrijft gebruiker Modular. ‘Dit pand heeft een zeldzame eigenschap: hoe meer er elders in de stad wordt gebouwd, hoe mooier dit ding wordt!’, schrijft GrijzePilion.

En of er elders in de stad wordt gebouwd. Het aantal hoogbouwprojecten is niet meer bij te houden, met meer dan vijftien torens in de planning hoger dan 100 meter, waarvan er drie zelfs boven de 200 meter. In 2018 verhoogde de wethouder de hoogbouwgrens nog van 200 naar 250 meter, waarop Rotterdam zich weer de stad met de hoogste toren van de Benelux mocht noemen. Als het aan de wethouder en de ontwikkelaars van RISE ligt moet de Zalmhaventoren die titel waarschijnlijk over een paar jaar alweer afstaan. Daarvoor moeten dan wel eerst de sociale woningen van de Pompenburgflat tegen de vlakte.

Wie de geschiedenis van Rotterdam kent weet dat de belofte van een moderne metropool vaak is ingezet door lokale autoriteiten om draagvlak onder de bevolking te creëren voor ingrijpende stedelijke transformaties. In haar boek Dromen van een Metropool laat Patricia van Ulzen uitgebreid zien hoe dit gebeurde in het interbellum, tijdens de wederopbouw, en begin jaren ‘90, bij de transitie van industriële havenstad naar post-industriële kenniswerkerstad. Manhattan aan de Maas was de politieke aspiratie toen. De transitie naar yuppenstad is nog steeds niet helemaal gemaakt, maar we naderen een keerpunt, en niet in iedereens voordeel. Is de droom van een metropool vandaag nog steeds het middel om de bevolking tevreden te houden?

Met het loslaten van de slogan World Port World City in 2013 leken ook de expliciete, grootstedelijke ambities verdwenen. Men was er vermoedelijk klaar mee bezoekers te moeten teleurstellen; het merk ‘wereldstad’ schept immers bepaalde verwachtingen. Sindsdien is men een andere weg ingeslagen. De stad wordt vandaag bewust gepositioneerd als een proces; een stad die altijd in beweging is; een plek waar het gebeurt. Kortom, de stad van permanente verandering. Maar ook dit verhaal schikt zich uiteindelijk weer naar het grote stad verhaal, waarvan de skyline het universele beeldmerk is. Wat dat betreft is de spiegel in het Museumpark dé perfecte metafoor voor de stadsslogan ROTTERDAM. MAKE IT HAPPEN.: een potentiële leegte ten gunste van opgepoetste, metropolitane beelden.

‘Onze daden vormen de enige spiegel waarin we zien kunnen wat we zijn’, schreef een historicus eens. Rotterdam kijkt naar de stad in de spiegel, in een poging zichzelf te zien. Maar het icoon van de skyline is een abstractie; het toont een indirecte ervaring van de stad—een representatie. Zoals mensen in de negentiende eeuw massaal Panorama Mesdag bezochten voor een betoverende simulatie van het Scheveningse strand (terwijl het echte strand op vijftien minuten fietsen ligt) komt men vandaag naar het culturele hart van Rotterdam voor een indrukwekkend beeld van de hoogbouwstad van Nederland. Veel mensen verkiezen dit ideaalbeeld boven de real deal in al haar rommeligheid, met al haar gebreken. Hier is de stad wat zij voor velen echt is; een afbeelding van de stad.

Panorama Mesdag gaf bezoekers een indruk van de Scheveningse kust als tijdloze, harmonieuze en gecultiveerde natuur. Als zodanig diende het ter verheerlijking van een burgerlijke kijk op de wereld zoals die destijds gangbaar was onder de middenklasse. Ook Panorama Rotterdam dient ter promotie van een zekere levensstijl, maar de urban lifestyle laat zich niet meer vatten in afgebakende morelen en waarden. Meer dan het opvoeden van de bevolking gaat het vandaag om het activeren van hun creatieve vermogen. You MAKE IT HAPPEN. Dat snappen zowel de stadspromoters van Rotterdam als de bedenkers van het depot. Op het grote scherm wordt Groot Rotterdam uitgezonden, maar de voorstelling is interactief; het publiek speelt een belangrijke rol. Iedere selfie op social media draagt bij aan een oneindige stroom promotiemateriaal, die op den duur weer leidt tot de verdere productie van de skyline. Dit is het meest geavanceerde apparaat van de Rotterdamse stadsmarketing.